Historia dworu

---

---

Dwór w Wilczkowie

 

Do końca XIX wieku zachowały się zarysy fosy i mostu dawnego zameczku obronnego, które ulegały stopniowemu zniszczeniu. Miejsce dawnej siedziby otoczone fosą, było już w tym czasie terenem, gdzie poprzedni właściciele dworu latem urządzali przyjęcia. Są to informacje podane przez Marię Karasińską z d. Marlińską, jedną z ostatnich mieszkanek dworu,  mogły być to pozostałości takich przyjęć. (dopisek mój)

Nowy Pamiętnik Warszawski : [dziennik historyczny, polityczny, tudzież nauk i umiejętności] / [red. Franciszek Ksawery Dmochowski]. (1804) T. 16 nr 47

    

Autorem „Opisu podróży do Gdańska w roku 1803 odprawioney w liście do przyjaciela” był 
Jemu właśnie zawdzięczamy opis dworu w Miłkowicach w roku 1804. Sprawdziły się więc wszystkie lokalne opowieści o jego pięknym położeniu, zadbaniu i wyróżniającej go od innych dworów ciekawej architekturze. 

Nowy Pamiętnik Warszawski.  Z Pamiętnikiem związane było środowisko Towarzystwa Przyjaciól Nauk.

Pierwsza informacja Piotr Tameczka 
 

  Dwór Zaspy 1818 rok 

To najbardziej fascynujące materiały ostatnich czasów! Pan Piotr Tameczka przesłał udostępnione przez Archiwum w Sieradzu zapisy dotyczące dworu oraz wsi Zaspy i Miłkowice, spisane przez notariusza Strachowskiego z Warty.

Józef Lipski zmarł w 1817 roku. Miłkowice były wtedy w rękach dzierżawców.  Dwór był trochę zaniedbany. Lipscy bardziej dbali o Gzików, swoją główną siedzibę, niż o Miłkowice. W 1804 roku Michał Wyszkowski nie mógł się przecież nachwalić porządku zastanego w Miłkowicach w czasie podróży po Polsce. Benigna Lipskaprzejęła w spadku po mężu majątek w Miłkowicach.Wdowa chciała znać stan majątku. Sporządzenie protokołu zlecono notariuszowi  Strachowskiem z Warty. 
Pisząc, a właściwie streszczając tekst wykonanego przez niego kosztorysu, starałam się zachować po części słownictwo wtedy używane i składnię zdań, aby bardziej identyfikować się z epoką. Dzięki temu dokumentowi wiemy już jak wyglądał dwór dwieście lat temu, gdy właścicielami byli Lipscy. W 1815 roku majątek Miłkowice dzierżawił Wincenty Sebastian Szymański i jak widać z opisu, zbytnio o niego nie dbał.  
W roku 1818 dwór był zniszczony i zaniedbany. Posiadamy tylko opis stanu budynków i ich otoczenia, nie podano wymiarów, wyposażenia wnętrza. Dwór według protokołu sporządzonego przez mecenasa Strachowskiego był w opłakanym stanie - przeciekające dachy, powybijane okna, zniszczone pokoje. W jednym z nich przetrzymywano nawet zboże! Wszystko wymagało remontu. Nie pisałam o każdym wybitym oknie, zaciekniętej ścianie, o każdych drzwiach we dworze mających drewniane futryny wykonane stolarską robotą, osadzone są na zawiasach i hakach, z antabami, lub gałki, zamkami z kluczem aby nie przedłużać tekstu. Mapka wykonana w 1913 roku, czyli prawie sto lat później, główne budynki dworskie są zachowane. 

Część pierwsza 
Wjeżdżając do dworu na Zaspach mijamy wrota ordynaryjne z tarcic na biegunach, zakończone żelaznymi ozdobnikami. Płot z tarcic rżniętych ciągnie się do stajni po lewej stronie, i do rogu spichrza po prawej stronie. 
Spichrz zbudowany jest z rżniętych bali, ma troje drzwi nabijanych gwoździami, do których prowadzą drewniane schodki. Podłoga w spichrzach ułożona jest z bali, a sufit z tarcic. Drzwi osadzone są na zawiasach i żelaznych hakach przy których są skoble i kłódki. Dach poszyty słomą i ma trzy dymniki. Podmurówkę wykonano z kamienia i cegły. W spichrzu są skrzynie do sypania zboża. Za spichrzem, pierwsze z brzegu są drzwi z furtką do ogrodu. Od spichrza do oficyny wiedzie płot z płatów rżniętych. 
Oficyna wystawiona jest z bali rżniętych, gliną wyrzucanych. Od podwórza są drzwi drewniane gwoździami nabijane na hakach i zawiasach żelaznych z zamkiem i antabą. Podłogi położono z cegły lub desek. Drzwi w pomieszczeniach mają futryny drewniane, z zawiasami i hakach, posiadają skobel i wrzeciądz. Najczęściej zamykane są na kłódki, a od środka na zasuwki lub haczyki. Z sieni wychodzi się do drugiej większej sieni i dalej do kuchni z murowanym piecem kuchennym, do spiżarni, izby kuchennej, w której znajduje się komin z murowanym kapturem, z rożnem z trzema hakami, jest także mały kominek z fajerką do rozgrzewania potraw. Stąd wchodzi się także na górę. Okna w budynku mają drewniane futryny, szyby ułożone w tafelki, zamykają się na haczyki, mają wewnętrzne okiennice. Drzwi z oficyny wychodzą też na ogród. Ściany i sufit w izbach wyłożone są trzciną, obrzucone, pobielone, kominki stoją na ceglanych postumentach, a w izbach mieszkalnych są piece kaflowe. W pomieszczeniach, gdzie przechowuje się produkty, w oknach znajdują się kraty i okiennice z zawiasami, hakami na śruby wszystko zamykające. Dach na oficynie jest łamany z dymarkami czterema i małymi okienkami. Oficyna posiada piętro. Na górze jeden z pokoi ma dekoracyjne okno z piętnastoma kafelkami. Pod budynkiem są cztery sklepy, zadaszone, z oddzielnymi wejściami od podwórka lub ogrodu, Sklepienie w nich to tylko pułap żerdziami ułożony i belki. Nad całym budynkiem są rynny, nad piwnicami także. 
Dwór Podwórze pańskie jest wybrukowane począwszy od kuchni, czyli oficyny, aż do podwórza folwarcznego. Płot otaczający podwórze wykonany jest stolarską robotą z galeryjką u góry. Obok dworu są furtki do ogrodu na zawiasach i hakach, z antabami. Wzdłuż płotu wiodącego do kuchni i dalej do folwarku rosną topole, a przed dworem obok schodów są dwa dzikie kasztany. Na ganek wchodzi się po trzech stopniach. Drzwi na ganku wykonane są stolarską robotą, nabijane gwoździami, osadzone na hakach i zawiasach żelaznych, z antabą i zasuwą przy futrynach. Ganek wykonany jest z tarcic, ma rozsuwane drzwi bez zamka, ale z ryglem zasuwanym z zewnątrz, są tutaj okna dające światło. Stąd wiodą drugie drzwi do głównej sieni, w której jest woskowana podłoga z desek, ściany i sufit są obrzucane. Na suficie znajdują się wyrzynane arkusze, na środku na haku wisi lampa. Znajdują się tutaj dwa piece kaflowe z metalowymi drzwiczkami. Stąd wiodą do pokojów drzwi z antabami mosiężnymi, nad drzwiami wiszą dzwonki do przywoływania służby. Z tyłu sieni jest mały pokoik dla przybywających gości. Na lewo wchodzimy do pokoju, gdzie podłoga ułożona jest w kwadraty. Stoi tutaj biały kaflowy piec na dębowym postumencie. Dwa duże okna otwierane na pół, mają drewniane futryny. Na dole okna znajduje się małe taflowe okienko z antabką do otwierania. Ściany i sufit wyłożone są trzciną, obrzucane i pomalowane na szafirowo. Na środku sufitu jest murowana gwiazda i hak do lampy na pasku. 
Z tego pokoju przechodzimy przez solidne, stolarską robotą wykonane drzwi, do pokoju bilardowego. Tutaj sufit pomalowany jest na biało, na środku wisi hak do lampy, ściany mają kolor zielony z kolorowym pasem biegnącym u góry. W pokoju są trzy duże okna. 
Obok znajduje się mały pokój z różowymi ścianami i nakrapianymi pasami u góry. Podłoga ułożona jest w kwadraty. Stoi tutaj biały, okrągły piec kaflowy z metalowymi drzwiczkami na dębowym postumencie. Jest jednookno z dużymi taflami szyb i z żaluzjami. Po lewej stronie jest garderoba z drzwiami z gałką do pociągania. Tutaj podłoga jest z desek, jedno okno posiada wewnętrzną okiennicę, Z garderoby wchodzi się do pokoju w basztowisku z prostą podłogą z desek. W tym pokoju były drzwi wychodzące do ogrodu, lecz zostały zabite. Jest tu także sklep, czyli piwnica, bez drzwi. 
Obok jest sala, w której ściany są w marmurach wyrzynane. Podłoga ułożona jest z tarcic w kwadraty. Piec z szarych kafli na dębowym postumencie. Dwa okna o dużych szybach mają żaluzje. Sufit biały, na środku ozdobiony okręgiem, z umieszczonym hakiem do lampy. Stąd przechodzi się do sali o czterech oknach z żaluzjami. Na środku sufitu wyrżnięta jest gwiazda z umieszczonym w środku hakiem, Podłoga ułożona jest z drewnianych kwadratów. Tutaj też jest piec z kafli wykonany na postumencie. 
Z tego pokoju wychodzimy do sieni. Po lewej stronie jest pokój kredensowy, w którym jest jedno okno składające się z szesnastu małych szybek osadzonym w drewnianych ramach. Nie ma tutaj pieca, tylko rura wychodząca na zewnątrz. Z tego pokoju można wyjść do ogrodu przez drewniane drzwi, które nie mają zamka tylko zamykają się wewnątrz na drewniana zaporę. Stąd prowadzą schody na górę. 
Z kredensu zawraca się na dwa ganki (według mnie są to dwa tarasy, jeden nad wejściowym gankiem, drugi od strony ogrodu, a przestrzeń pomiędzy jest dużym holem) Stąd wchodzimy do pokoju sypialnego, w którym jestjedno duże okno otwierające się na pół. Ściany są wyrzeźbione i szaro nakrapiane. Idąc dalej z ganku są drzwi dopokoju, w którym też jest jedno okno. Po lewej stronie jest pokój panieński, który ma ściany wyrzynane i różowo malowane, jedno okno z żaluzją, podłogę i okna takie jak w innych pokojach. Pieca i kominka nie ma, gdyż piec z daszkiem będący tutaj zabrał JWP Lipski do Gzikowa. Z tego pokoju wchodzimy do pokoju małego zwanego biblioteczką. Jest tutaj mały piecyk z żelaznymi drzwiczkami i flizami przed nimi. 
Wychodząc z tego pokoju na ganek są drzwi do ogrodu z gałką do przyciągania. Nad drzwiami jest okno z wieloma tafelkami. Do ogrodu schodzi się po schodkach. Na lewo od drzwi ogrodowych jest pański pokój sypialny. Ściany pomalowane są tam na zielono, u góry biegnie szlak w różowe kwiatki. Dwa okna zabezpieczone są okiennicami. W pokoju znajduje się komin. Z tego pokoju wchodzimy do drugiego pokoju sypialnego zdwoma oknami z okiennicami. Ściany pomalowane są na jasno-szafirowy kolor z lamperią nad górną listwą. Okrągły szamotowy piec połączony jest z kominem w pierwszym pokoju. 
Wychodząc z tych pokojów na hol po lewej ręce znajduje się pokoik lekarski z jednym oknem z żaluzją, ceglanym piecem z żelaznymi drzwiczkami, podłogą z desek i ścianami pomalowanymi na biało. W pokoju obok, gdzie drzwi zamykane są na wrzeciądz i skobel, też pomalowanym na biało, lecz wyłożoną ciemnymi balami podłogą, są dwa okna. 
Dwór ma dach, trzy dymniki bez okien. Nad biblioteką jest kominek zabezpieczony żelazną kratą odprowadzający dym. 
Za dworem znajduje się ogród angielski zarosły już olszyną i wierzbiną. Umieszczono tam sadzawkę obmurowaną kamieniami. Do tej sadzawki spada woda z poziomu strugi Laskowca płynącej od Ostrowa i odprowadzana jest kanałem przez upust do gorzelni. Za oficyną jest ogród włoski strojny kwiatami i w liniach zasadzonymi drzewami i krzewami założony przez JWP Lipską.
Dopisek: Okna we dworze są duże, na pół otwierane,  dwa okna z wieloma małymi szybami od strony ogrodu, były dwa tarasy zwane gankami, jeden z frontu drugi od ogrodu. Dwór miał basztę znajdującą się po lewej stronie budynku od strony ogrodu mającą charakter dekoracyjny. Z innych źródeł wynika, że dach był spadzisty kryty dachówką. 

Część druga
Gorzelnia razem z młynem postawiona jest nad odnogą rzeki Warty Młynicą. Wchodzi się tam przez zwykłe drzwi z klamką. Pomieszczenie obite jest deskami, znajdują się tam skrzynie, kamienie i inne urządzenia. Jest tutaj izba dla gorzelanego z wymurowanym piecem i kominem, z polepą, z jednym oknem otwierane na pół, z czterema tafelkami.
Obok jest browar i suszarnia. Za browarem jest ocembrowana studnia z kapturem.

Folwark. Znajduje się tutaj siedemnaście izb mieszkalnych wraz z komorami. W izbach są podłogi z desek - w komorach z cegły - drzwiami zamykającymi się na zamki, ze skoblami w komorach, piecami murowanymi. Jest też izba czeladnia o dwóch oknach na pół otwierających się, po czternaście kafelk w każdym, z piecem murowanym z prętami żelaznymi zwanym sabatnikiem. 
Za folwarkiem są cztery wozownie z szerokimi drzwiami zamykanymi na zamki, a od środka na haczyki. Stoi tutaj sieczkarnia. Nad wozowniami jest pułap z tarcic ułożony. Za wozowniami jest chlewik mały na cielęta przygotowany, snopkami poszyty. Za chlewikiem jest obora z drzewa rżniętego, wrotami na biegunach na połowę zamykającymi się. Obok są cztery chlewy dla trzody z drzewa rżniętego postawione, słoma pokryte, do których drzwi czworo na biegunach drewnianych zamykanych na skobel i wrzeciądz zamykane prowadzi. Wszystkie zabudowania ogrodzone są płotami z desek rżniętych. 
Przy wrotach folwarcznych jest murowana kuropatwiarnia. Wewnątrz są skrzynie z siatkami drucianymi. Obok są stajnie zbudowane z drewna, wylepiane i wytynkowane, podłoga ułożona jest z bali, drzwi zrobione z tarcic z zamkami i skoblami z dołu, zaparte na drewnianą zaporę. W środku znajdują się przegrody na konie z drzwiczkami. Są tu żłoby i drabinki na siano. U góry w stajniach jest jedenaście okienek. Dach jest łamany. Obok są jeszcze trzy stajnie, do których od podwórza doprowadzane są konie ze tamtych stajni. Mają po sześć okienek, dymniki na dachach, podłogę z bali. Przed stajniami jest studnia ocembrowana z żurawiem. 
Wychodząc z podwórza pańskiego na drogę jest stodoła z drzewa rżniętego o dwóch klepiskach, z wrotami z zamkami i skoblami do zamykania na kłódki, od środka na haczyki drewniane. Dalej za drogą są stodoły duże stojące naprzeciw siebie o czterech klepiskach z ośmioma wrotami. Szczyty są murowane, a w nich okrągłe okienka z szybami. Nad całymi stodołami i futrynami okap z dachówki, góra poszyta słomą, kalanka zrobiona z dachówki.
Za stodołami jest owczarnia w szczytach murowana, z dużymi drewnianymi drzwiami osadzonymi na zawiasach i hakach, z zasuwami, do wywozu mierzwy i wyganiania owiec. Okienek w owczarni jest szesnaście, we futrynach dwa do kładzenia siana nad owczarnią, które mają drzwi. Dach jest ze słomy, z okapami z dachówki. Za owczarnią jest dom murowany o trzech izbach z komorami, z podwójnymi drzwiami na zawiasach żelaznych z klamką. W sieni podłoga jest z cegły, stąd wchodzi się po drabinie na górę. W każdej izbie jest komin z kaflami murowany, podłogą z cegieł. Izby mają po dwa okna każa z szesnastoma małymi szybkami, z jedną otwierającą się oddzielnie.
Kuźnia. Wchodzi się najpierw do sieni przez podwójne drzwi, nad którymi jest okrągłe okienko z trzema tafelkami. Podłoga jest z cegły . Po prawej stronie jest mieszkalna izdebka z kominem w murze wmurowanym o dwóch oknach, w każdym z nich jest po szesnaście tafelek, z okiennicami. Pułap, tak jak w całym budynku, jest z tarcic. Obok jest komora z drzwiami wychodnymi, z żelaznym ryglem wewnątrz do zamykania. Z izby prowadzą do kuźni małe drzwi. Na kuźni jest duża krata na zawiasach z drągiem zakładanym na hak żelazny wewnątrz. Jest tutaj komin do pracy bez żadnej obudowy żelaznej, z węgielnikiem z cegły do kładzenia węgla. Nie ma posadzki, pułapu, są dwa okna z małymi tafelkami z okiennicami. Na całym dachu budynku jest położona dachówka.
Austeria czyli karczma jest murowana. Przed wejściem znajduje się galeryjka o trzech schodach. Drzwi oparte są na futrynach podwójnie szalowanych z zamkiem i antabą, żelaznymi gwoździami nabijane, nad którymi jest okno o kształcie gwiazdy z małymi tafelkami. W sieni podłoga jest z cegły. Stąd przechodzi się do izby szynkowej z dwoma oknami po szesnaście kafelek każde, z futrynami wykonanymi stolarską robotą i haczykami do zamykania. W tej izbie jest szynkwas z zakratowanymi oknami, podłogą z desek, kominem murowanym z sabatnikiem (piekarnikiem), jak w pierwszej izbie. Jest tutaj piec z zielonych kafli z postumentem murowanym. Pułap jest z desek ułożony. Po lewej stronie szynkwasu jest izba letnia z takimi samymi oknami. Z izby większej po prawej stronie znajdują się solidne drzwi do sklepu z zamkiem i kluczem. Idąc dalej w prawo wchodzimy do izby z kominem i piecem z cegły, oknem i okiennicą. Z tej izby wychodzi się do drugiej izby bez zamka, z piecem dwie izby ogrzewającym i blachą żelazną, z jednym oknem z okiennicą wewnątrz. Przechodzimy do następnej izby gościnnej z antabą i szlusakiem nie mające klucza, z murowanym kominkiem, jednym oknem z okiennicą jak w poprzedniej izbie gościnnej. Podłogi wszędzie wykonane są z drewna, ściany i sufity otynkowane. 
Po lewej stronie w sieni jest kuchnia, do której prowadzą drzwi zamykane na klucz. Jest tutaj kotlina kapturem i pętem żelaznym do gotowania gościom jadła. Okna, pułap, podłoga jak w innych izbach. Z sieni na górę wiodą schody zdobione galeryjką z poręczami. Jest tam izba z drzwiami z zamkiem zamykanym na klucz, z oknem okrągły z tafelkami zamykające się haczykiem, z murowanym kominkiem z kapturem, podłogą z desek. Na strychu tej izby są dwa pomieszczenia na obrok i siano z pułapem ułożonym z desek. Dach pokryty jest dachówką karpią łuską zwany. Są trzy dymniki. 
Na dole jest stajnia, do której prowadzą drzwi fasowane z zamkami i klamką na zawiasach i hakach żelaznych. Są tam żłoby i drabki. Po bokach jest podłoga, a środkiem bruk. Drzwi do wjazdu i wyjazdu zawieszone są na hakach i żelaznych zawiasach. Każde wrota zamykają się na trzy zamki. W stajni są trzy okienka z kratami drewnianymi. Pułap ułożony jest z desek. Przy austerii jest studnia cembrowana balami bez wiaderka.
Na tym kończy się opis budynków dworskich. 
Mój przypis: Izb gościnnych w karczmie było kilka. Należało być przygotowanym na gości, gdyż tutaj od dawna wiódł trakt pocztowy, co wdać na mapce. Z opisu wynika, że były dwa cieki wodne zwane strugami, Młynówka i Laskowiec. Po drugiej stronie drogi wiodącej do dworu znajdowały się stodoły, dlatego lokalizacja spichrzów, gdzie przetrzymywano zboże, znajduje się w tej części dworskich zabudowań.  

Część trzecia 
Wsie Zaspy i Miłkowice 
Słownik
Półrolnik – kmieć lub rolnik posiadający od 12 mórg ziemi do pół włóki.
Włóka – około 30 mórg ziemi, taka przestrzeń roli, którą można było parą wołów zaorać przez dzień od rana, to włóka oznaczała większe pole, które po zoraniu lub posiewie potrzeba było włóczyć czyli bronować także cały dzień.
Czynszownik - w okresie pańszczyźnianym: chłop dzierżawiący grunt, zwolniony od odrabiania pańszczyzny za roczną opłatą.
Darmocha - bezpłatna, przymusowa praca chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za uzyskany nadział gruntu
Komornik – chłop nie posiadający ziemi i zabudowań, obciążony był wykonywaniem darmowej pracy na rzecz pana.
Kopizna – pobierane żyto, jęczmień, groch, owies, tatarka w zamian za pracę na rzecz dworu
Włodarz – chłop nadzorujący wykonujących pańszczyznę, zwolniony z innych obowiązków wobec dworu.
Ordynaria - część zarobków oficjalistów dworskich i stałych robotników rolnych w folwarku wypłacana w naturze
Popręg – regulowana podpórka drzwi

Zaspy
Wieś zamieszkiwali półrolnicy, komornicy, czynszownicy, służba folwarczna i dworska. 
Półrolnicy mieszkali w obejściu z domem, stodołą z jednym klepiskiem, oborą, chlewem, komorą na drób. Budynki budowano z drewna, lub murowano, dachy kryto słomą, drzwi i wrota były na zawiasach i hakach żelaznych. Chałupa miała sień, izbę, komorę podłogę z cegły, pułap z desek. W izbie był komin i kuchnia murowana, dwa okna o dwunastu tafelkach często wybitych i załatanych. Sprzęt rolniczy - wozy, pługi, radła, kosy, sierpy, dzierżawili od dworu, także nasiona pod zasiew. 
Ziemię obrabiali, ale należała ona do pana. W zamian odrabiali pańszczyznę łącznie pięć dni w tygodniu: ręcznie, trzy dni w tygodniu sprzężajną parą koni lub parą wołów, jeden dzień pracy w lesie, dwa dni przy inwentarzu, przy płukaniu i strzyżeniu owiec. Wykonując pracę musieli przynieść narzędzia pług, wóz, radło, rydel, siekierę, sierp… Obowiązkiem ich było zadbać o kominy, sadzę wycierać, odbywać straż wokół dworu, pól i inwentarza. Oddawali do dworu cztery kapłony, pięć kurcząt, trzydzieści jaj, sztukę uprzędzonego i wypranego lnu. 
Inwentarz jaki posiadali półrolnicy to konie, dwa lub jeden; dwa woły siwe, płowe, dropiate, czarne lub czerwone; krowy o takim samym umaszczeniu jak woły.
Półrolnicy Zaspy:
1. Grzegorz Soroki
2. Franciszek Pastuszka 
3. Walenty Krawczyk
4. Szymon Frątczak
5. Wincenty Misiak
6. Franciszek Augustyniak
7. Franciszek Jędrasiak
8. Andrzej Oslazlak
9. Wawrzyniec Jabłoński młynarz wiatraczny, za to płaci dworowi czynszu żyta sto dziewięćdziesiąt … surowce i mlewisko darmo miele. Drugi wiatrak opustoszały
Czworaki
Na mieszkaniu pańskim nad przewozami były czworaki, w których mieszkali fornale, koszykarz, a w czwartym zamieszkiwał czynszownik Wojciech Pilarz, w chałupie, obok której był chlewik. 
W kolejnych chałupach zamieszkiwali: Walenty Kaźmierczak komornik, nie mając żadnego inwentarza pańskiego, brał go od dworu i za to robi w tydzień dni dwa. Darmoch żadnych nie wyprawia. 
Prukarz stróż od gorzelni, nie ma żadnego mienia pańskiego i żadnych darmoch nie odrabia 
Franaszek, pastuch nie ma nic pańskiego i żadnego zaciągu nie robi. 
Antoni Olejniczak, ma kawałek łąki z ogródkiem, z tego robi dworowi dni dwanaście 
Gertruda Walczakówna bierze z folwarku pańskiego kopiznę z tego robi dworowi dwa dni w tydzień i bez potrącenia dnia chodzi do strzyżenia owiec. 
Włodarz tu ordynaryję bierze jako służący. 
Paweł… nie ma nic pańskiego tylko najmuje się dworowi za pieniądze. Kominowe wraz z innymi dworskimi opłaca… 
Austeria u przewozu, do której zajazd był z dwoma wrotami dużymi do wjazdu, a trzecim do wyjazdu ze stajni. W środku do samej stajni była droga z wrotami na biegunach drewnianych bez żelastwa. Do wjazdu i wyjazdu były drzwi na kłódkę i popręg zamykane. Po prawej ręce wchodzącego, do Miłkowic idąc, jest izba z szynkiem, do której drzwi prowadzą do izby i do kuchni, z żelaznymi hakami i zawiasami. Okna są z małymi kafelkami. Jest sklep i komora, stajnie ze żłobami dla koni. Do tego gościńca należy prom do przewożenia na Warcie. U samego przewozu nad rzeką jest stajnia. Jest tu też dom, chlewik i inne zabudowania gospodarcze. Dom ten należy do Franciszka Lisowskiego, który płaci dworowi czynszu sześćdziesiąt. … Druga chałupa, w której mieszka czynszownik Kubisak, płaci dworowi rocznie czynsz sześćdziesiąt… 

Wieś Miłkowice 
Michał Frątczak sołtys
Ma roli kawałek, nie ma pańskiego bydła, ma chałupkę i przy chałupce spichrz przez siebie wystawiony, nie robi żadnych innych powinności jak tylko kowalskie. Za chałupą jego jest kuźnia … Na wprost kuźni jest chałupa w której mieszka Wojciech Urbańczyk. Też nie ma pańskiego inwentarza i nie robi pańszczyzny, prócz usług kowalskich.
Półrolnicy mają chałupę, oborę, stajnię, chlew, inwentarz - dwa woły, konie, przyrządy gospodarskie; wóz, pług, radło, kosy, sierp… Robią pańszczyznę we dworze pięć dni w tygodniu ręcznie albo bydłem trzy dni. Chodzą do mycia owiec, płukania i strzyżenia, kapusty obierania i siekania, do wywożenia… Dają kapłonów cztery, kurcząt pięć i jaj trzydzieści, zasiewki mają pańskie. Zasób inwentarza podobny jak na Zaspach.

Urban Jędrasiak 
Franciszek Szymczak 
Walenty Kaczmarek 
Mateusz Włodarczyk 
Jakub Jędrysiak
Kazimierz Kaźmierczak
Marcin Kaźmierczak 
Walenty Buda
Feliks Grzelak 
Andrzej Grzelak
Marian Kuczowiak
Feliks Sieradzan
Kazimierz Ławniczak
Tomasz Kaczmarek

Karczma z wystawą naprzeciw kościoła, w której zamieszkuje Kazimierz Janicki . Obok jest obora, chlewik i stodoła. Szynkwas pański… trunku bierze trzy beczki piwa, 31 garnców wódki na … Ogrodniczą i z tego płaci czynsz rocznie …

   

Wywiad z moją ciotką Marianną Karasińską z d. Marlińską, wnuczką ostatniego właściciela dworu (nieautoryzowany)

Do końca XIX wieku zachowały się zarysy fosy i mostu dawnego zameczku obronnego, które ulegały stopniowemu zniszczeniu. Miejsce dawnej siedziby otoczone fosą, było już w tym czasie terenem, gdzie poprzedni właściciele dworu latem urządzali przyjęcia. Obok dawnego dworu znajdowała się oficyna składająca się z dwóch kondygnacji o szesnastu pokojach, z dużymi oknami i ozdobnymi kaflowymi piecami, które jednak nie ogrzewały dostatecznie pomieszczeń. Na dodatek budowla miała swojego ducha, który dawał się we znaki mieszkańcom. Góra oficyny została rozebrana przez Marlińskiego, który był kolejnym właścicielem dworu przy końcu XIX wieku. W czasie rozbiórki odnaleziono cegłę oznakowaną datą wskazującą, że liczyła wtedy 220 lat. Oficyna została ostatecznie rozebrana w czasie wojny przez Niemców. Na jej miejscu Niemiec, który zajął budynek wysiedlając prawowitych właścicieli, pobudował barak drewniany o siedmiu pokojach.
 Do dworu dochodziło się aleją kasztanową obrośniętą krzewami pachnących róż. Do rzeki ciągnęły się sady, do których wiodła z kolei aleja grabowa. Do dworu prowadziła droga będąca przedłużeniem dzisiejszej drogi biegnącej przez Kąty i dalej obok krzyża, przez posesję zajmowaną obecnie przez Osiwałów, aż do dawnej alei kasztanowej. Obsadzona była krzewami i cieszyła się opinią nawiedzonej przez złe moce. Za drogą prowadzącą do dworu znajdowały się stodoły, zabudowania gospodarcze, gorzelnia i wiatrak. Jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku zachował się dom zajmowany kiedyś przez oficjalistę dworskiego (późniejsze siedlisko Wasiaków)- dop. mój). Pobudowany był w ten sposób, że na dole od strony rzeki mieściła się obora, do której wejście znajdowało się po przeciwnej stronie niż dom mieszkalny, a której zadaniem było także ocieplenie domu. Z domu wychodziło na podwórze ze stodołą i spichrzem. Wykorzystano do tego celu skarpę nadrzeczną i dlatego taka zabudowa była możliwa.
Na terenie wsi Zaspy, obok dworu, mieszkali chłopi pańszczyźniani w ziemiankach z kominem, zadaszonych i ocieplonych. Półziemiankę zostawiano na pamiątkę dawnych czasów. (To chyba wieści z dawnych czasów, domy opisane przez Strachowskiego były drewniane.)
Dwór sprzyjał powstaniu styczniowemu. Właściciel dworu, lub któryś z jego mieszkańców, zginął w czasie powstania styczniowego ( nie udało się ustalić nazwiska), przez Moskali. Ustny przekaz głosił, że jego żona z dzieckiem na ręku wyszła z dworu tak jak stała i nigdy tutaj nie wróciła. Opowiadano, że za dworem zostały zakopane przez powstańców złote szable lub jakieś skarby lub dokumenty, gdy powstanie upadło. Właściciele sprzedali dwór w Miłkowicach. Majątek nabył Adamiak, będący już drugim właścicielem, a później Józef Marliński, który po sprzedaży folwarku liczącego 110 mórg, nabył dwór w Miłkowicach i ziemię, wtedy już tylko około 50 mórg, gdyż po powstaniu ziemie dworskie na mocy ukazu carskiego zostały rozparcelowane pomiędzy chłopów. Ostateczny kształt wsi utrwalił się właśnie po Powstaniu Styczniowym.

Stary dwór na wyspie uległ ruinie. Był to dwór warowny. Do zniszczeń doszło już w czasie potopu szwedzkiego. Wkońcu XVIII wieku Józef Lipski, do którego należały dobra w Miłkowicach, wystawił nowy dwór, w miejscu wyżej położonym. Główna siedziba Lipskich mieściła się jednak w Gzikowie i o nią dbano szczególnie. Po śmierci Józefa Lipskiego w 1817 roku Miłkowice przypadły w dożywotne użytkowanie jego żonie Benignie. W 1818 roku zlecono inwentaryzację majątku J. Strachowskiemu notariuszowi z Warty. W 1820 roku Benigna wychodzi za mąż za Mamerta Dłuskiego. Osiedlają się w Miłkowicach dzierżawiąc majątek. 

Na podstawie opisu dworu sporządzonego przez notariusza Strachowskiego zrobiłam szkic parteru i piętra dworu. W opisie nie podano żadnych danych liczbowych dotyczących dworu, szkic jest więc domniemaniem tego, jak dwór mógł wyglądać. Nadmieniam, że jeszcze nigdy nie robiłam planów budynku, jest więcb trochę nieudolny. Może ktoś pokusi się o bardziej fachową pracę. 
Parter dworu:
-10 pomieszczeń, ganek i dekoracyjna baszta z oknem, drzwiami i piwniczką
-14 okien oraz okno składające się z 16 szybek w ramkach obok lub nad drzwiami ganku w pokoju kredensowym
- 10 drzwi (a także jedne drzwi zabite wiodące z baszty do ogrodu, drzwi wejściowe z ganku, drzwi z pokoju kredensowego do ogrodu których nie potrafię umiejscowić, samego pokoju także)
- schody wiodące z pokoju kredensowego na piętro
Duża  sala mieściła wiernych parafii, gdy kościół uległ zniszczeniu, a nowego jeszcze nie postawiono. Gabaryty dworu podobno były duże. 

 

- osiem pokoi i hol biegnący przez całą szerokość budynku oraz dwa ganki. Ten od ogrodu posiadał okno z tafelków, tak jak na dole, schody wiodły do ogrodu. 
- 12 okien
- 10 drzwi
Piece zostały wywiezione w większości do Gzikowa. 

Problemem jest pokój kredensowy, który powinien znajdować się nad pokojem lokaja połączonym z nim rurą do ogrzewania. Stąd wiodły schody na piętro i drzwi do ogrodu. Nie jestem w stanie umieścić tego na szkicu, gdyż pokoje były połączone drzwiami i przechodziło się z jednego do drugiego. 
Dwór otaczały dwa ogrody:
angielski za dworem z obmurowaną sadzawką z bieżącą wodą z rzeczki Laskowiec, skierowanej do ogrodu, płynącej od Ostrowa, drugi francuski za oficyną. 
Za czasów Mamerta Dłuskiego powstały dwie aleje; kasztanowa wiodąca do dworu i grabowa prowadząca do ogrodów opadających kaskadami do rzeki Warty.
Tak przypuszczalnie mógł wyglądąc dwór.
To wszystko wiemy dzięki p. Tameczce, który odszukał opis dworu w archiwum w Sieradzu. Nie wiemy jak wyglądał dwór. Nie ma żadnego zdjęcia ani obrazu.

---

Piotr Tameczka przesłał informacje, które gdyby się zachowały, bylibyśmy u celu poszukiwań. Mielibyśmy dokument potwierdzający plan lub wygląd dworu.
Punkt 14 jest frapujący, być może tam znajdowały się jakieś plany, rysunki dotyczące dworu.

Spis map z notariusza Pstrokońskiego z 1817 roku:
1.Mappa Ekonomiczna podziałowa dóbr Błaszków,Lubanowa,Borysławic,Bukowiny,Kzconowic,Gzikowa i Wilczkowic roku 1801 zrobiona. 2.Mappa druga teyże Maiętności Błaszkowskiej bez daty i podpisu. 
3. Plany Ogrodu w Gzikowie. 
4. Mappa stara Wilczkowic i Krzconowic z Żelisławiem przez niegdy W. Jana Młodzewskiego kanonika granicznego wieluńskiego podpisana bez roku. 
5.Mappa wielka graniczna Miełkowskiej maiętności z opisanemi wsiami roku 1797 zrobiona przez Ur. Szarkiewicza jeometrę i ... Justic Rata Sieradzkiego podpisana.
6. Mappa teyże Maiętności Miełkowskiej podziałowa z Reiestrem roku 1803 zrobionym.
7. Mappa trzecia teyże Maiętności Miełkowskiej podziałowa niedokończona. 
9. Kopia teyże Mappy.
13. Mappa arkuszowa Bukowiny do Gzikowa należącey, bez daty, niedokończona.
14. Rysunków i Planów: pałaców, domów, budynków sztuk 90 w tece kleioney.

W dokumencie pisownia nazwy miejscowości - Zaspy Miełkowskie. 

---

 

Dokumenty ze zbiorów Archiwum w Sieradzu wyszukał i udostępnił Piotr Tameczka autor  opracowania http://sieradzkiewsie.blogspot.com/

Licytacja przeprowadzona na wniosek Stanisława Bogdańskiego zamieszkałego w Wilczkowie, syna Tomasza Bogdańskiego. Po śmierci Tomasza nastąpił podział majątku pomiędzy nieletnie dzieci Marię i Stefanię będące pod opieką matki Marianny z Wężyków Bogdańskiej. Została przeprowadzona publiczna licytacja dóbr Miłkowice - wsi parafialnej Miłkowice, folwarku Zaspy i Strachocice oraz Osady Młynarskiej Strachocice.
 

Granice majątku Miłkowice -
od południa z dobrami Ostrów, Wola Klonowska, od północy z dobrami Rzymsko i Skęczniew, od wschodu z dobrami Pęczniew, Popów i Siedlądków, od zachodu z dobrami Wilczków i Głuchów. Granice tych dóbr są oznaczone kopcami i nie ma żadnych sporów. 
 

Zasoby folwarku Zaspy - dwór murowany pod dachówką, oficyna drewniana kryta gontami,( moje sprostowanie) drwalnia drewniana pod gontem,  chlewy i kurnik drewniane pod gontem, lodownia drewniana kryta gontem, gorzelnia murowana pod dachówką nieczynna, sieczkarnia drewniana pod gontem, obora murowana pod dachówką, spichrz murowany dwukondygnacyjny pod dachówką, stajnia murowana pod dachówką, dwie stodoły murowane o dwóch klepiskach pod słomą, szopa do wozów z drewna pod dachówką. obora murowana pod dachówką, kuźnia murowana pod dachówką, czworak dla ludzi dworskich murowany pod dachówką, karczma murowana pod dachówką, drewniany dom pod darnią, dwie studnie z pompami, gołębnik na słupie, kloaka z drewna pod gontami, dom drewniany o dwóch izbach, stodółka drewniana kryta słomą. dom drewniany kryty słomą we wsi Miłkowice. Wszystkie zabudowania w stanie dobrym. 

Zabudowanie folwarku Strachocice.
- dom z drewna o sześciu izbach pod gontem
- dom z drewna o czterech izbach pod gontem
- pieczarkarnia z drzewa pod słomą
- stodoła o trzech klepiskach z drewna pod darnią
- obora drewniana pod darnicami
- owczarnia murowana pod słomą
- obora murowana pod słomą
- karczma murowana z drewnianymi podłogami
- stodółka i obórka drewniane przy tejże
- dwie studnie z żurawiami
Młyny Strachockie
- karczma pod słomą
- stodółka pod słomą
Inwentarz żywy: konie, woły, jałowizna, owce z jarlakami i jagniętami 1000 sztuk
Inwentarz martwy: wozy na żelaznych osiach, pługi, radła, elewatory, brony żelazne, młocarnia, sieczkarnia, prom na Warcie.
Sprzedaż odbywać się będzie w dwóch działach:
- dobra Wilczków wadium wynosi 5000 rubli
- dobra Miłkowice wadium wynosi 10 000 rubli
Od wadium zwolniony jest Stanisław Bogdański i opiekunka nieletnich Marianny i Stefanii. Podane są warunki jakim powinien sprostać nowy nabywca. Nikt inny się do licytacji nie zgłosił.
Dobra Wilczków oszacowano na sumę rubli 50.333.15 kopiejek, Nabywcą został Stanisław Bogdański.
Rada Familijna




Stanisław Bogdański właścicielem Dóbr Wilczków

Plan majątku Wilczków