---

1890 - p. Stanisław Bogdański, właściciel Wilczkowa, udostępnił swoją gorzelnię celem zrealizowania projektu spółki gorzelniczej mającej w planie zagospodarowanie zbiorów kartofli i jęczmienia.
 

---

 

W 1880 roku, jak donosi Gazeta Warszawska, od pioruna spłonęły dwie stodoły na folwarku Wilczkównależące do Stanisława Bogdańskiego

---

  

Słownik geograficzny 1880-1914 - Wilczków

Wyszukał Cezary Ejzert

  

  

  

---

 Artykuł przesłał Piotr Tameczka

Wspomnę jeszcze o stronach dotyczących wsi w Sieradzkiem. Znamy już te informacje, ale dla przypomnienia. Wilczków - http://sieradzkiewsie.blogspot.com/2013/04/wilczkow.html
Gazeta Kaliska 1894 nr. 18

Z pod Warty piszą do nas pod dniem 28-ym lutego; W ostatnich czasach zaczął się wzmagać na prowincji przemysł gorzelano-rektyfikacyjny. Fabryka w Marchwaczu podobno zwozi już materjał surowy, aby na rok przyszły wystawić rektyfikację i dystylarnię. Gorzelnia zaś w Wilczkowie, w tym roku jeszcze puszcza w ruch, świeżo umontowane te oddziały. Ciekawa rzecz, czy bliskie sąsiedztwo takichże fabryk w Kaliszu i Sieradzu, nie wywoła zgubnej konkurencji? Bądź co bądź gorzelnia w Wilczkowie rokuje świetne nadzieje, bo też nie żałowano tam wkładów, a nowe urządzenia powierzono renomowanym już fabrykom Rajmunda i Closego w Koninie, dzięki którym gorzelnia jest dzisiaj w stanie prowadzić 12 zacierów, oraz należycie spiritus rektyfikować, gdyż do tego przeznaczono aż 4 filtry, czem się prawie żadna dystylarnia w gub. kaliskiej pochwalić nie może. Gdyby jeszcze postarano się usunąć dawne usterki techniczne w starej gorzelni, które dla braku czasu zapewne bez zmiany na ten rok pozostaną, to natenczas wilczkowską fabrykę zaliczyć by można było — do pierwszorzędniejszych w Królestwie. Tu jeszcze zaznaczyć musimy, że właściciel gorzelni uzyskał kredyt rządowy na summę rs. 80,000 to jest, że za sprzedawaną okowitę, nie potrzebuje zaraz opłacać przypadającej akcyzy.

Gazeta Kaliska 1897 nr. 91
Zmiana własności. W zeszłym tygodniu odbywały się powtórne licytacje dóbr ziemskich na żądanie Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Trzy z nich doszły do skutku, a mianowicie:
dobra Wilczków w pow. tureckim, należące do p. Stanisława Bogdańskiego kupił p. Ludwik Temler za rs. 59000.

Przytaczam w całości ciekawy artykuł umieszczony w kwartalniku „Na Sieradzkich Szlakach” 2/122/2016/XXXI dotyczący dworu w Wilczkowie z 1710 w. - Mamy zdjęcie późniejszego dworu, które dla przypomnienia zamieszczam pod artykułem. - Był to dworek drewniany niewiele różniący się od chałupy chłopskiej.  
Kilka wieków wcześniej w Miłkowicach był już  dwór, a raczej zameczek obronny, gdyż do końca zachowała się fosa otaczająca budowlę na wyspie. Wody zbiornika Jeziorsko odsłoniły fundamenty okazałej siedziby szlacheckiej. Jaki był więc status społeczny właścicieli Miłkowic w porównaniu z przedstawionym tutaj dworkiem drewnianym należącym do Mączyńskich?! Ciekawa jestem czy uda nam się dotrzeć do źródeł odkrywających całą prawdę o Miłkowicach w wiekach minionych. Opis dworu, który posiadamy, przedstawia czasy sto lat późniejsze - rok 1810 - niż opisane w artykule, jednak i tak dwór jawi się nam okazale i niewątpliwie był znaczącą rezydencją szlachecką na tych ziemiach. 
Zachęcam do przeczytania artykułu, gdyż nasze wyobrażenia o dworach są chyb nieco wypaczone.

 

---

 Nieistniejący dwór w Wilczkowie w świetle wizji z 1710 roku-  Rafał Bogusławski
Kilka lat temu prowadząc kwerendę archiwalną, natrafiłem w księdze grodzkiej sieradzkiej relationum nr 68 na niezwykle interesujący dokument będący inwentarzem sporządzonym w wyniku wizji jaką przeprowadzono 23 X 1710 roku na terenie dóbr Wilczków w części wsi należącej do Mączyńskich herbu Świnka. Oględzin majątku dokonali wówczas: Stanisław Grzegorek, woźny sądowy z wsi Tokary, Franciszek Jan Linowski h. Pomian, pisarz grodzki koniński oraz Aleksander Łoś h. Dąbrowa. Dnia następnego, w piątek 24 X 1710 roku dokument ten został wniesiony do ksiąg grodzkich w urzędzie starościńskim w Sieradzu przez Aleksandra Łosia. W omawianym inwentarzu uwagę moją przykuł zwłaszcza opis dworku panów Mączyńskich, gdyż według mojej wiedzy nie był on dotąd publikowany w literaturze przedmiotu.
Opis dworu w Wilczkowie1) dla osób niezaznajomionych z historią materialną szlachty sieradzkiej z przełomu XVII i XVIII w. może być zaskakujący, gdyż ukazuje obraz niezwykle skromnej rezydencji szlacheckiej. Dworek według tego opisu jawi się nam bardziej jako uboga i zaniedbana chałupina chłopska niż mieszkanie przedstawicieli stanu szlacheckiego. Obraz ten jest tym bardziej dziwny, że ówcześni dziedzice Wilczkowa należeli do zamożnej i liczącej się w województwie sieradzkim szlachty. Z opisu wynika, że dwór w Wilczkowie był niewielkim budynkiem pokrytym snopkami, o jednej izbie, komórce i sieni, w której znajdowały się naczynia do warzenia piwa. Obok dworku znajdowały się: ozdownia czyli budynek do suszenia słodu, piekarnia z jedną izbą i komorą, owczarnia, dwie stodoły, chlewy, stajnia i kurnik. Wszystkie budynki kryte były snopkami. Analizując inwentarze dóbr ziemskich z przełomu XVII i XVIII wieku zachowane w księgach grodzkich można dojść do wniosku, że małe dworki kryte snopkami były dość typowym elementem krajobrazu kulturowego tamtejszej Polski 2) Opisy takie ukazują prawdziwe różnice ekonomiczno-gospodarcze między szlachtą a chłopstwem. Pisał o tym Norman Davies w „Bożym igrzysku”: Różnice gospodarcze oczywiście istniały i wywierały doniosły wpływ na życie społeczne; występowały one jednak nie tylko między poszczególnymi stanami, ale także - w tym samym stopniu - w ich obrębie; w odczuciu współczesnych odgrywały o wiele mniejszą rolę, niż mogłoby wynikać z opinii dzisiejszych ideologów i przedstawicieli nauk społecznych. I tak na przykład bezrolna rodzina szlachecka mogła żyć na poziomie, który - mierzony według jakiejkolwiek miary ekonomicznej - był dokładnie taki sam, lub nawet niższy, niż poziom życia mieszkających w sąsiedztwie rodzin chłopskich [...] przeciętny szlachcic mógł się uważać za szczęśliwego, jeśli posiadał dwa lub trzy folwarki. [...] Pod względem gospodarczym ich pozycja była taka sama jak pozycja chłopów
3.Charakter polskiego, typowego dworku szlacheckiego Ziemi Sieradzkiej znakomicie został opisany w książce Bohdana Baranowskiego „Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku”. Poniżej zacytuję kilka ważnych, moim zdaniem, fragmentów tej książki, które ilustrują charakter i stan dworów na obszarze i w okresie nas interesującym:
„Pamiętać [...] trzeba, że w XVII i XVIII w. na omawianym terenie [wschodnia wielkopolska – łęczyckie, sieradzkie] [...] typowe były różnego rodzaju dwory i dworki. A niektóre z nich prawie zupełnie nie różniły się od chłopskich chałup. [...] Dwory budowane były z drzewa, przeważnie w najlepszym gatunku (z dębu, modrzewia itd.). Kryte były najczęściej słomą, rzadziej gontami. [...] Zarówno przy dworach dużych, jak i małych, przeważnie od zajazdu i dziedzińca, znajdował się ganek, z którego wchodziło się do sieni. Sień zajmowała środek dworu, z dwóch stron symetrycznie rozlokowana była reszta izb. W małych dworkach przeważnie układ poziomy był jednotraktowy, a więc sień i po bokach dwie izby albo z jednej strony duża izba, z drugiej mała izba i komora lub tp. Chociaż dworki szlachty cząstkowej zewnętrznie nie różniły się wiele od chłopskich chałup, to jednak pewną różnicę widać w rozplanowaniu. W chałupach chłopskich była ze szczytu sień, następnie izba, a dalej komora, we dworku szlachcica cząstkowego przeważnie jednak sień była w środku
4. Ziemia Sieradzka charakteryzowała się małym zróżnicowaniem stanu zamożności osiadłych tu rodzin szlacheckich, takich jak: Błeszyńscy h. Suchekomnaty, Bartochowscy h. Rola, Łubieńscy h. Pomian, Lipscy h. Grabie, Kocieł-kowscy h. Korab, Pstrokońscy h. Poraj, Wężykowie h. Wąż, Grodziccy h. Gryf, Mączyńscy h. Świnka i inni. Nie było tu wielkich majątków magnackich, a co za tym idzie, tak-
że bogatych pańskich rezydencji. Jak wyglądało domostwo typowego szlachcica sieradzkiego podaje Jędrzej Kitowicz: „pomniejszych panów i szlachty majętnej dwory najwięcej bywały drewniane [...]. Małej szlachty mieszkania nie różniły się od chłopskich chałup, snopkami częstokroć poszywane”
5. „Średni” szlachcic spod Sieradza, Warty, Szadku, Błaszek lub Wielunia mieszkał w niewielkim dworze, wyposażonym w sprzęty wykonane przez miejscowych rzemieślników, jadał na co dzień z glinianych naczyń i tylko od święta wyciągał ze skrzyń rodowe srebra
6.W tym miejscu prezentuję pełny tekst dokumentu opisującego stan części dóbr ziemskich w Wilczkowie należących w październiku 1710 roku do Mączyńskich h. Świnka.Wizja czyniona części Wilczkowa Ich Mościów PP Mączyńskich, dziedziców przez JMci P Aleksandra Łos[i]a i JMci P Franciszka Lino[w]skiego, Stanisława Grzegorka, woźnego z wsi Tokar. Tej części transfuzja otrzymana od Ich Mościów PP Modlibowskich i Borysławskich, działo się w Wilczkowie dnia 23 października, spisana.

Dwór. Ten wszystek snopkami poszyty. Drzwi do sieni jego na biegunach z wrzecądzem. W tym dworze izbetka jedna z komorą, drzwi dwoje na biegunach, jedne z antabką do sieni, drugie z wrzecądzem i skoblem do komory, okna trzy w drewno oprawne, w nich czterech szyb nie masz, okiennice trzy, zasuwane dwie, na biegunach jedna. Stół jeden, ława jednostajna zastaje od okna do okna, piec i komin dobry, koło pieca ław nie masz. W komorze na dwór drzwi jedne na biegunach z wrzecądzem i skoblem. W sieni są statki browarne, to jest kociołek stary, połatany, kadzi dwie, stare, przycierek jeden. Z tej sieni ex opposito [łac. ex opposito – z przeciwnej strony] izby komora uczyniona. Z ozdobni drzwi na biegunach z wrzecądzem i szkoblem, okno jedno zasuwane, przy drzwiach tej ozdobni jest wschod na górę, drzwi nie masz. 
Piekarnia. Do niej drzwi na biegunach złe, to jest do sieni, w której drugie drzwi na dwór zabite, do izby zaś drzwi o dwóch zawiasach. W izbie piec i komin poprawy potrzebuje. Okna w drewno, złe, szyb w nich nie masz. Z tej Izby do komory drzwi na zawiasach żelaznych, z komory drugie drzwi na biegunach z wrzecądzem i szkoblem na dwór. Izba i komora, ściany złe, spróchniałe na dwór przezoczyste [prześwitujące]. Góra na tej piekarni nad izbą posowa zła, nad sienią nie masz posowy, wierzch poprawy wielkiej snopkami potrzebuje. Chlew przytknięty na słupach do ściany, piekarniany. 
Między tymi słupami delów nie masz. W pół przed piekarnią chlew na bydło na słupach, w nim koryta dwa, drabiny dwie, ściana zła, delów nie dostaje w ścianie. Przed tym chlewem chlewik ogrodzony na świnie. Na tym wielkim chlewie i na tym chlewiku na świnie wierzch snopkami poszyty.
Ozdobnia.[ozdownia lub ozdobnia - staropolskie określenie suszarni słodu]Ozdobnia dobra. Ściana w niej w lepiankę, koryto do zalewku [...] dębowe, piec dobry, drzwi na biegunach z szkoblem i wrzecądzem. Na górę schod z drzwiami z wrzecądzem i szkoblem, na górze skrzynia z lasami do suszenia, ta suszarnia pod snopkiem.Owczarnia.Owczarnia pod snopkami. W tej owczarni [z]najduje się jagniąt 58, starych 37 [...]. Na owczarni kilka wozów, wrota w owczarni poprawy potrzebują, z kuną i z skoblami dwiema, przy tej owczarni chlewik przytknięty mały i deskami starymi pobity.
Stodoła.Stodoła stara. Ściany w niej upadły, złe, spróchniałe. Wrota jedne z kuną i z szkoblem. W tej stodole owsa ćwiartka jedna, proso przykłocone, tatarki wozów dziesięć. Chlewik przy tej stodole zły. Wierzch na stodole poprawiony snopkami. Przed tą stodołą spichlerzyk stary, na chlew obrócony. Koryto w nim i drabina. Ściany popróchniałe, drzwi u nich, zawiasa jedna z wrzecądzem i szkoblami. Wierzch na tym spichlerzyku poprawy snopkami potrzebuje. Ogródek za spichlerzykiem mały, w nim nie masz nic.Stodoła druga. Do tej stodoły wrót dwoje na biegunach. Kuna jedna z szkoblami. W tej stodole ściany z płat, słupy popróchniały na sochach. Wierzch tej stodoły potrzebuje poprawy. W tej stodole żyta kop 50 [...], jęczmienia kop 21, grochu ćwierć, umłócono go ze dwa wozy, siana ćwierć, lnu mędoli 10. Karmnik przed stodołą na czterech słupach z korytem i drzwiami. Słupy popróchniałe, płoty koło tego dworu i stodół poopalane ledwie. Znaki są tych, że płotów zamknięcia tegoż podwórza nie masz.
Stajnia.Drzewem budowana wewnątrz dylowa z żłobami i drabiną, z zawarciem, drzwi na biegunach bez wrzecądza i szkoblów, na górze sypanie ze schodem i drzwiami, drzwi na biegunach i z wrzecądzem i szkoblami, wierzch pod snopkami. Kurnik.W słupy budowany i w dyle pod snopkami. Dobytek. Krowa jedna dojna, druga jałowa.
Osiadłość kmieci, ich powinności. 
1. Adam, ten ma wołów 4, koni 2, krowę 1, świnię 1.
2. Jędrzy, na kmiecym placu siedzący zasiewek ma bardzo mały co go teraz osadzono. Wołów ma 4, krowę 1, świnię 1. Koni ani woza nie ma i inszych statków co do kmiecej roli należy budynek na tym placu pusty, obory poobalane, stodoła obalona, chlewy poobalane, płoty spalone, ogród nie zasiany i nie zasadzony.
Zagrodnicy.
1. Paweł, poddany, krowę ma na kmiecym placu siedzący 1, świnie 1.
2. Kazimierz Wstępień.
3. Kępiora z Głuchowa tu mieszkający na zagrodzie, z poddaną ożeniony.
4. Paweł Burdelny, przychodzący, chałupy nie ma, w chlewie mieszka.
5. Karczma, w której wierzch obalony, gospodarz jest w niej Marcin, piwo szynkuje, nie ma nic pańskiego, robi cztery dni.
Puste place. Kajdziński, pusty, nie ma nic. Zagrodny, Łycakowski pusty. Rybiński, tylko chałupa, w której mieszka Kobielski, pusto grunta leżą do tejże chałupy. Komornik jeden i komornica, poddani. Stawek na wsi, pusty, zerwany.
Folwarki. Zboża z nich sprzątniono do stodół. Te zboża co wzwyż specyfi kowało w nich. U góry w pół pod orne nieuprawne w pół odłogami leżące i zaroślami, [c]hoiną zarosłe, łąki wypasione, drugie nie sprzątnione, ogródki i ogrody nie pozasiewane. Kapusty dziesięć kawałków zasadzony./-/ F. Linowski /-/ Aleksander Łoś [...]1710, piątek po święcie św. Łukasza Ewangelisty [24 października 1710 roku]
7.
Na zakończenie niniejszego artykułu poświęcę kilka zdań właścicielom Wilczkowa. Otóż Mączyńscy h. Świnkawedług prof. Dworzaczka wywodzili się z wsi Mączniki w pow. kaliskim (parafii Giżyce). W posiadanie Wilczkowa weszli w 1611 roku, kiedy to Andrzej Mączyński (syn Macieja i Anny z Borzewickich) kupił za 25 500 złp od Janusza Zaremby z Kalinowy części tych dóbr. Mączyński kupił wówczas od Zaremby także wsie: Głuchowo, Młyny Strachockie i części Zaspy. W roku 1642 syn Andrzeja Mączyńskiego - Łukasz dokupił kolejne części Wilczkowa od Marianny Wilczkowskiej, żony Wojciecha Pigłowskiego, i od jej siostry panny Heleny Wilszkowskiej za 5.000 zł. [„Teki Dworzaczka”]. Oprócz Wilczkowskich, Zarembów i Mączyńskich dobra Wilczków w okresie przedrozbiorowym należały do wielu rodzin szlacheckich. Majątek ten często przechodził z rąk do rąk. Jego właścicielami poza wyżej wymienionymi byli między innymi: Żeymowie, Molscy, Linowscy, Skrzetuscy, Gałczyńscy i Poraj Pstrokońscy. W roku 1847 Wincenty Poraj Pstrokoński (syn Franciszka Ksawerego i Franciszki z Mlickich) sprzedał Wilczków Wilhelmowi Nenckiemu. We wrześniu 1871 roku dobra te nabył Tomasz Bogdański na licytacji w Trybunale Cywilnym Kaliskim za 46,200 rs. Po śmierci Tomasza Bogdańskiego w 1872 roku majątek odziedziczyły jego dzieci: Stanisław, Marianna i Stefania. Po spłacie sióstr w roku 1876 Stanisław Bogdański przejął majątek na własność
8. Ostatnimi właścicielami Wilczkowa byli Helena z Bogdańskich (córka Stanisława) i Ludwik Temlerowie. W roku 1897 dobra Wilczków, należące do Stanisława Bogdańskiego kupił Ludwik Temler za 59 000 rs.9.
Słowniczek znaczenia niektórych terminów używanych w inwentarzach dóbr ziemskich w pierwszej połowie XVIII w.
Bieguny - rodzaj zawiasów u drzwi i wrót. Drewniane, pionowe czopy wystające z obrysu drzwi stanowiące ich integralną część. Czopy obracały się w otworach zwanych stępkami.
Ćwierć - 30,15 l.
Dyle (dele)- grube deski.
Izbetka - mała izba, izdebka.
Kuna (kona)- sztaba, belka.
Kopa - 60 sztuk.
Mendel (mądel)- 15 sztuk, mendel polski - 16 sztuk.
Ozdownia (ozdobnia) - budynek lub pomieszczenie do suszenia słodu. 
Posowa - sufit (regionalizm wielkopolski).
Skobel - zgięty pręt tworzący uszko, wbijany w drzwi.
Statki - rzeczy, przedmioty.
Sypanie - spichlerzyk.
Wschod - stopnie, drabina, schody.
Wrzeciądz (wrzecądz) - łańcuch żelazny u drzwi od środka budynku, zapora, służąca do zamknięcia.
Przypisy:
1 Wilczków– wieś położona w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim, w gminie Goszczanów. W latach 1975–1998 miejscowość należała 
administracyjnie do województwa sieradzkiego. Wilczków należy do parafii 
świętego Macieja Apostoła w Głuchowie.
2B. Baranowski, Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, PWN, W-wa 1958.
3N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, Kraków 1992.
4B. Baranowski, Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, PWN, W-wa 1958. 
5J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985, s. 270.
6 E. Bogusławska, Kultura materialna szlachty okolic Błaszek w XVIII wieku, [w] NSS nr 2010/2.
7 AGAD, Księga Grodzka Sieradzka relatiomum68, k. 462-463v.
8Wydział Ksiąg Wieczystych w Sieradzu, nr aktu 134.
9 Gazeta Kaliska 1897/91.

 Kapliczka w Wilczkowie ufundowana przez właścicieli Wilczkowa i Miłkowic Bogdańskich