Rzeka Warta, zbiornik Jeziorsko

 

 Poświęcenie i  otwarcie mostu na rzece Warcie w Miłkowicach:
Po długich wyczekiwaniach licznych pokoleń znacznego odłamu społeczeństwa powiatu tureckiego, a zwłaszcza dwóch gmin– Luboli i  Niemysłów, wchodzących do powiatu tureckiego została zrealizowana jedna z ważnych kwestii, trapiąca ustawicznie tysiące ludzi. Oto most, który nie znikał z ust ludności oddzielonej od miasta powiatowego i reszty powiatu rzeką Wartą nareszcie stanął i po poświęceniu przez proboszcza parafji Miłkowice ks. Piotrowskiego został oddany do użytku publicznego 20 października rb.

 

Powodzie
Rzeka Warta wylewała często. Powodzie na Warcie opisuje już Jan Długosz: "Pierwsze zapisy o powodziach nad Wartą sięgają początków państwa. Jan Długosz w "Historii Polonica" - kronice pisanej w latach 1455-80, odnotowuje, że w 988 roku miały miejsce powodzie, które trwały niezmiernie długo i spowodowały klęski głodu i pomory. Pisał: "Wisła, Odra, Warta i inne polskie rzeki podmywają, podrywaja brzegi swoich koryt i dużo drzew wraz ze sporymi kawałkami ziemi zabierają czasem z całymi wioskami".7
Z dostępnych opisów historycznych wynika, że największe powodzie roztopowo-zatorowe w zlewni Warty i dorzeczu Odry wystąpiły dotychczas w kwietniu 1785 r. gdzie po dużych opadach śniegu w okresie zimowym wszystkie lokalne obwałowania zostały przerwane i jak podają materiały kronikarskie wszystkie osiedla wzdłuż Warty i Odry zostały zalane do wysokości okien, a niektóre nawet po dach. Brak jest jednak szczegółowych i konkretnych informacji na ten temat. W okresie prowadzonych pomiarów wodowskazowych największe wezbranie roztopowo-zatorowe wystąpiło wiosną (w marcu) 1947 roku, gdzie po ostrej zimie rzeka Warta objęta była pokrywą lodową sięgającą w rejonie górnej Warty od 20 cm do 40-60 cm grubości w rejonie wodowskazu Sieradz. Raptowne ocieplenie w połowie marca przyczyniło się do wzrostu stanów wód osiągając wielkości 597 cm w dniu 19 marca 1947 r. Stan ten uznawany jest jako absolutne maksimum dla tego przekroju wodowskazowego…
Wzburzone fale rzeki Warty Ostrów Warcki
Nie mniej groźna była powódź po zimie 1978/79, gdzie w okresie marca wiosenne wezbrania wód połączone ze zjawiskami lodowymi przyczyniły się do przekroczenia stanów alarmowych. Również w okresie letnim miały miejsce groźne powodzie, wywołane głównie długotrwałymi opadami. Jedno z większych tego typu wezbrań miało miejsce w 1854 r., gdzie według opisów ulewne i długotrwałe deszcze, które miały miejsce w lipcu, pokryły wodami prowincję poznańską i doprowadziły olbrzymie masy wód do Warty i innych rzek. Okres tej powodzi przeciągnął się na miesiąc sierpień, gdyż nowe opady właśnie na początku tego miesiąca powodowały, że każda nowa fala trafiała na wypełnione koryto i posiadała katastrofalny charakter. Podobna co do wielkości powódź wystąpiła w lipcu 1903 r. W okresie notowanych stanów wody, największe wezbrania letnie wystąpiływ 1960 r. (lipiec), 1977 (sierpień) oraz oczywiście w 1997 r. (lipiec) gdzie stan na wodowskazie w Sieradzu osiągnął wartość 572 (co odpowiada przepływowi 387 m3/s).
Miłkowiczanie w walce z żywiołem
Kazimierz Osiewała wspomina powódź z roku 1927. W roku 1927 w marcu powstał na rzece Warcie wielki zator lodowy. W trosce o utrzymanie mostu zdjęto jego drewnianą, wierzchnią część. Kry, które łamiąc się o izbice spiętrzały się niewiarygodnie wysoko, zagrażały całej konstrukcji mostu. Podjęto decyzję, aby je odpychać bosakami zmniejszając napór na most. Najbardziej odważni i silni Miłkowiczanie stanęli na palach mostu i stawili opór gromadzącym się zwałom lodu. Był to jednak nierówna batalia. Napór i siła lodu spowodowała upadek dwóch mężczyzn, którzy znaleźli się w lodowatej wodzie, wśród ścierających się i nachodzących na siebie kawałów lodowej kry. Sytuacja była tragiczna. Stojący nad brzegiem ludzie chcieli przyjść im z pomocą, ale nie bardzo wiedziano jak to uczynić. Józef Osiewała wezwał ochotników, którzy popłynęliby z nim na łódce ratować Szymczaka i drugiego mężczyznę ledwo już utrzymujących się przy życiu w wodnej kipieli. Zgłosił się Gozdal z Młynów. Wspólnie z Osiewałą podjęli akcję ratowniczą, sami narażając się na wielkie niebezpieczeństwo. Udało im się uratować obu mężczyzn. Był to czyn bohaterski, który został doceniony przez uratowanych i mieszkańców Miłkowic. Wyłowionych z wód rozszalałej rzeki otoczono opieką w domostwie Osiewałów, które znajdowało się najbliżej rzeki. Owinięci w koce, w suchych ubraniach, w jakie odziali ich mieszkańcy domu, pojeni na rozgrzewkę wódką, dochodzili do siebie. Wśród obserwujących powódź i pomagających w zmaganiu z rozszalałym żywiołem, wybuchły spory. Uważano, że władze narażały ludzkie życie podejmując tak ryzykowne decyzje. Obwiniano wójta Ruszczyńskiego za wyrażenie zgody na wysłanie ludzi w tak niebezpieczne miejsca na rzece. Most uratowano, ale mało brakowało, aby rzeka nie upomniała się o ofiarę w ludziach.
Zator lodowy pod wsią Miłkowice 1937 r. Most był zagrożony. Akcja ratunkowa trwała przez całą noc. Do Łodzi nadeszła dziś rano wiadomość o groźnej sytuacji w kilku wsiach, położonych w pobliżu Warty w województwie łódzkim. We wsi Miłkowice z płynącej kry utworzył się olbrzymi zator. Rzeka tak wezbrała, że lada chwila groziła zmyciem mostu, a zbiornik wody groził zalaniem całej okolicy.
Pomimo późnej nocy zorganizowano natychmiast akcje ratowniczą. Na miejsce przybył inżynier drogowy, p. Czerkaski i przy pomocy miejscowej i okolicznej straży ogniowej oraz ludności przystąpił do usuwania groźnej kry. Akcja trwała niemal do rana. Obecnie niebezpieczeństwo minęło całkowicie, gdyż wody już spłynęły. Identyczna sytuacja wytworzyła się w pobliżu wsi Siedlqtków i Łęg, gdzie woda zalała już pola. Intensywna akcja ratunkowa trwała również we wsiach Balin i Budy Uniejowskie.9
Warta wylewała prawie co roku na wiosnę, a niekiedy także latem. Drewniane izbice z metalowymi okuciami stanowiły przeszkody dla kry lodowej. Ustawiane przed filarami mostu miały za zadanie ochronić podporę mostu przed napierającym lodem. Kry łamały się na nich z hukiem, który przerażał. Były jednak skuteczne i broniły mostu.
Mosty na rzece Warcie, droga Popów-Miłkowice. Droga Popów Miłkowice. (Relacja p. Kazimierza Osiewały.)

Zdjęcie mostu z czasów II wojny. Na drugim planie widać zagrodę Osiwałów, lasek, w oddali cmentarz.

Most na rzece Warcie w Miłkowicach zbudowano w 1926 rok. (przypisek mój - Budowę mostu rozpoczęto w 1928 roku. Zbudowano go w trzy miesiące.) Most był drewniany. Miał skrócić drogę z Kalisza do Łodzi. Za mostem istniała już droga utwardzona żwirem, była jednak nisko położona i dlatego w czasie powodzi często zalewana. Przez starorzecze wiodła grobla stanowiąca część drogi na tym odcinku. Rozdzielała dwa stawy Sieradzana i Osiewały. Inne miejsca starorzecza – Rudawiec - też był w ten sposób zabezpieczony. Most na pewno istniał na rzeczce Pichnie i przy wjeździe do Popowa. Jeszcze przed wojną Polacy zaczęli prace przy podwyższeniu drogi od strony Popowa. Kopano ziemię na górze obok szkoły rolniczej i robiono nasyp na drodze. Góra porośnięta była malinami, które w sezonie zbierali okoliczni mieszkańcy. Część zbioru trzeba było jednak oddać właścicielowi. Pan Kazimierz pod opieką siostry Zofii odbywał też drogę do Popowa, aby brać udział w zbiorach malin i trasa ta była mu dobrze znana. Pewien jest istnienia mostu na Pichnie, gdyż w drodze powrotnej stawali na moście przyglądając się rozlewiskom rzeki po prawej stronie mostu.
Mosty służyły też mieszkańcom do przewozu budulca, kamienia wapiennego, z wapienników po prawej stronie rzeki za Popowem. Dom wybudował wtedy Andryszek, który skorzystał z nowego mostu i krótszej drogi.
Drogą wożono z folwarków majątku Rudniki zboże do młynów znajdujących się po lewej stronie rzeki i na sprzedaż. Ciężkie wozy zwane kolejniakami1) i półtorakami2) naładowane zbożem, każdy ciągniony przez cztery konie, przejeżdżały przez most nocą. U p. Osiewałów słuchać było stukot końskich kopyt i skrzypienie wozów, szczególnie zimą.
Zniszczony przez Polaków most we wrześniu 1939 roku, aby uniemożliwić przejście Niemców przez rzekę, został wyremontowany przez Niemców. Przedwojenny był węższy niż wyremontowany przez Niemców. Miał też inną konstrukcję. Belki były teraz podwójne, wzmocnione skośnie ściętymi wkładkami dębowymi. Izbice przy dawnym moście były postawione przy samym moście, wybudowane przez Niemców były już w pewnej odległości od mostu. W czasie remontu mostu obok uruchomiono prom, którym można było się przeprawiać na drugą stronę rzeki. Prace kowalskie wykonał przy moście kowal Stanisław Kaczmarek, także przy tym zbudowanym już po wojnie.
Podwyższono też drogę Miłkowice Popów. Nasyp miał zapobiec zalewaniu drogi. Przy tych pracach zatrudniono ludzi, którzy przyjeżdżali z okolic Dobrej na rowerach. Sypali do worków ziemię z góry w Popowie, ładowali do wagoników ciągnionych przez dwie lokomotywki. Dla kolejki zbudowano tory i w miarę posuwania się prac przekładano je. Bliżej mostu w Miłkowicach kopano ziemię z łachy piasku obok rzeki i formowano nasyp. Część drogi obok mostu wzmocniono kamieniami i cementową zaprawą. Pobudowano na trasie Popów Miłkowice nowe mosty, a stare wyremontowano. Łącznie było teraz 5 mostów: główny most w Miłkowicach, most na starorzeczu między stawami Osiewałów i Sieradzanów, most na Rudawcu, na rzece Pichnie i na rozlewisku koło Popowa. Drogę budowali najpierw Polacy, w czasie wojny Niemcy. Jesienią 1939 roku przyjechała ekipa z Monachium z kierowcą znającym język polski. Zatrzymali się w domostwie p. Osiewałów. Poszli obejrzeć teren i drogę między Popowem i Miłkowicami. Przewodnikiem był Józef Osiewała.
Drogę podwyższono na niektórych odcinakach około 2 metrów. Ułożone na nasypie tory kolejki wąskotorowej służyły do przewozu ziemi najpierw z pagórkowatego terenu obok Popowa, a później z wysokiej łachy piasku rzecznego z prawej stronu rzeki Warty. Po torach jeździły dwie lokomotywy ciągnące około 20 wagoników. Przy budowie drogi pracowało około 60 robotników.
Bogumił Skąpski uzupełnił informacje. Pierwszy most przed Popowem istniał już w czasie, gdy był tutaj dwór. Na małym zbiorniku wodnym zwanym Bąkowym Stawem lub Bąkowym Dołem, od nazwiska właściciela gruntu, funkcjonował młyn wodny. Woda spływająca z turbiny młyńskiej prawdopodobnie pogłębiła staw. Była ona doprowadzana do młyna z rzeczki Pichny specjalnie przekopanym rowem. Na rzeczce Pichnie także był młyn wodny i most. Zbudowano na rzeczce na potrzeby młyna tamę, w związku z tym za mostem na Pichnie woda rozlewała się szeroko po łąkach i bagnistych terenach tworząc rozlewisko. Młyny z biegiem czasu uległy zniszczeniu, pozostały tylko pale na dnie stawu obok Popowa. Staw miał ponad 6 metrów głębokości. Z biegiem czasu wszystko zarosło wodorostami, pochylone drzewa zagłębiły się wodzie tworząc plątaninę niebezpieczną dla pływaków. Aby zniechęcić dzieci do kąpania się, powielano informacje o bombie, która tam miała spaść, a nawet o czołgu leżącym na dnie zbiornika. Pan Skąpski, jako młody chłopiec, próbował w tym miejscu swoich umiejętności do nurkowania w latach sześćdziesiątych XX wieku. Nieudana próba zejścia na dno stawu, kiedy zaplątał się w wodorosty i nie mógł wypłynąć na powierzchnię, omal nie zakończyła się tragicznie. Jest jednak pewien istnienia tam mostu, który widać na zdjęciu, a także mostu na rzece Pichnie. O rozlewisku na Pichnie wspominał też p. Kazimierz Osiewała.

Malowniczo położona rzeka Warta była miejscem wypoczynku dla mieszkańców Miłkowic, okolicznych wsi i miasteczek, a także mieszkańców Łodzi. Plaże, czysta woda, brzegi porośnięte łozami, balsamiczne powietrze nasycone żywicznym zapachem pobliskich lasków, przyciągały wczasowiczów. Płytka woda na niskim brzegu rzeki była ulubionym miejscem kąpieli i zabaw dla dzieci. W latach pięćdziesiątych XX wieku rzeka miała swój niezaprzeczalny urok. „Wyprawy nad rzekę były ciekawe. Obserwowaliśmy gęsi pływające całymi stadami po wodzie. Mieszkańcy wsi położonej nad rzeką hodowali je dla pierza i puchu. W przeźroczystej wodzie- tak, tak, taka była wtedy Warta - podglądaliśmy ławice małych rybek dokonujących zwrotnych szyków. Patrzyliśmy na ptaszki – jaskółki brzegówki, które mieszkały w norkach na wysokiej, gliniastej, nadrzecznej skarpie. Mogliśmy się im przyglądać godzinami, trudno nas było odciągnąć. Ciągle znikały w norkach lub wychodziły ze swoich ukrytych gniazd. Atrakcją tego miejsca była jeszcze zagroda pana Wernera stojąca nad samym brzegiem rzeki. Tak zadecydowała Warta, która drapieżnie wydzierała każdą piędź ziemi tak długo, aż podmyła skarpę w tym miejscu tak bardzo, że można było oglądać wodę w jednym rogu stodoły… Ślicznie prześwitywała, co było widokiem niecodziennym. Staliśmy przy samych wrotach, ale i tak było widać. W końcu inwazję rzeki zahamowały tamy obsadzone wikliną. Śliczne były pliszki szare, malutkie ptaszki, które się zupełnie nie bały, więc chodziliśmy za nimi, zachowując się cichutko. Zostawiały na mokrym piasku ślady swoich łapek, co nas bardzo absorbowało. W wiklinach można było spotka wiszące gniazdo remiza. Oglądaliśmy je z daleka, aby nie wystraszyć mieszkańców. Gdy było ciepło brodziliśmy po wodzie na płyciznach, robiliśmy babki w piasku, biegaliśmy, kąpaliśmy się.

Warta była rzeką wędrująca. Przez lata przesunęła się około 4 kilometrów w stronę Miłkowic. Topole, które rosły po wschodniej stronie rzeki były posadzone nad jej brzegiem w latach dwudziestych XX wieku, w okresie, kiedy wybudowano most znajdowały się już w znacznym oddaleniu od brzegu. Za mostem koryto rzeki przesuwało się w kierunku zachodnim podrywając brzegi wysokiej skarpy, przed mostem rzeka zabierała ziemię na prawym brzegu. Na pozostawionym pasie ziemi obok mostu posadzono sosnowe laski, co widać na jednym ze zdjęć powyżej. Później laski wycięto i brzegi porastała wiklina.

Widok na Młyńską Górę podmywaną przez rzekę.Niemiecki bunkier umiejscowiony w pasie umocnień wpadł do wody.  Przed tym wzniesieniem miał być zlokalizowany najstarszy most.

W tym czasie nie przeprowadzano już remontów mostu, gdyż miał tutaj powstać zbiornik Jeziorsko.. Zbiornik miał zapewnić nawodnienie, zabezpieczenie przeciwpowodziowe, hydroenergetykę i rekreację. W końcu zlikwidowano most na rzece Warcie, gdyż był już bardzo zniszczony. Rolnicy do czasu spiętrzenia wody w zbiorniku wykorzystywali znajdujące się za rzeką żyzne mady, mimo że przestano remontować most. Zbudowano wtedy dla pieszych kładkę łączącą brzegi rzeki, a promem uruchomionym na ten przejściowy czas, przewożono plony i bydło na pastwiska. Woda w rzece była wykorzystywana do pojenia bydła, gdyż w studniach jej brakowało, szczególnie w gospodarstwach położonych najwyżej, we wsi koło kościoła, gdyż obniżył się poziom wód gruntowych. Wsie Zaspy Miłkowskie i Młyny Strachockie przestały istnieć
Miłkowicach nad rzeką wybudowano przepompownię, której zadaniem było tłoczenie wody do kanału doprowadzającego wodę do elektrowni Adamów. Wykorzystywano ją do chłodzenia urządzeń elektrowni. Zdjęcia pochodzą z albumu budowy elektrowni Adamów. Przepompownia w Miłkowicach już nie istnieje, jedynie mapy przedstawiają jeszcze działkę geodezyjną, na której była usytuowana przepompownia, a wody zbiornika Jeziorsko w okresie zimowym odsłaniają jej fundamenty.
Prasa donosi: rok 1963
Wielki zbiornik wodny na Warcie koło Sieradza
W „Hydroprojekcie” opracowano koncepcję największej w woj. poznańskim inwestycji wodnej, o decydującym znaczeniu dla ochrony przed powodzią, zaopatrzenia w wodę przemysłu i rolnictwa, gospodarki komunalnej oraz aktywizacji żeglugi. Będzie nią duży zbiornik wodny na Warcie w Jeziorska koło Sieradza. Zbiornik, podnosząc poziom Warty, stworzy z niej także na odcinku Konin — Poznań i poniżej drogę wodną, umożliwiającą żeglugę nawet 600-tonowym barkom. W rejonie Poznaniantworzy się już nowe koryto żeglowne Warty i buduje się nowy most. Realizacja inwestycji powinna się rozpocząć w 1966 roku.